Torch light at the bus stop
Eymard, Thusitha and I have been chatting in the dark at the Gamini Hall bus station near my school for over an hour. We are talking about deep issues affecting our lives then, including love interests! We don’t see the time past. Forget about cell phones, we did not even have phones in those days in our homes. So, there is no way to communicate urgently except to find a home with a land-line phone (a luxury and status symbol those days) and make a brief call to convey a message. Then my bus arrives, 107 Elakanda. I say bye to my pals and then get in. Eymard and Thusitha could walk home or use their bicycles to go to Borella–their homes were about 5-min walk apart.
The 107 bus route mostly had Izuzu branded CTB buses. I think the engine was Izuzu but the body of the bus was locally made, probably at Werahera CTB (now SLTB) depot. There were empty seats on buses during those late hours. And often buses race through relativel emply streets during those hours. As the bus moves ahead, the thundering sound of the engine penetrates the bus. I sit and watch the streets and pavements, mostly empty during those late hours. There were not many three-wheelers or tuk-tuks those days. The bus passes through almost empty McCallum Road (now D R Wijewardana Mawatha) towards the Lake House Publishing building, passing the rear side of the Fort Railway station. When you reach the Lake House, the roads are lit brightly by streetlights, compared to dark McCallum Road. We are now in Fort. Then you pass the red old Cargils Building, YMBA, and the Clock Tower near Wimaladarma Watch Company and the entrance to the Colombo Port. Then the bus slows down through the narrow road between Fort and St Anthoney’s Church Kochchikade in Colombo. On the left side of the road is a tall wall seperating the road and Colombo Port and the other side many shops, including the central fish market building and wholesale shops, mostly run by the Tamil and Muslim community. As you pass the St Anthony’e Church, you comply with the ritual of puting sign of the cross, and the bus take a right turn along Jampettah Street, then a right turn on the George R De Silva Road and then a left turn to Jethavana Road at the Armour Street (now Sri Sumanathissa Mawatha) Junction. Then you pass the Buddhist temple, DIMO head office and factory on the left and approach Sugathadasa Stadiuem to the left in Grandpass. Then the buss races towards Thotalanga, passes over the Kelani River through the old bridge and reaches the Nawaloka Junction in Peliyagoda. The bus keeps proceeding pass the Kelani River to the left and lone elephant who used to do some hard work moving logs, and reaches Wattala, first at Gemunu Palace Cinema. Then pass Wattala Junction and reaches the Hendala Junction through the new road that was built around mid-1980s connecting Wattala and Hendala Junctions. Then at Hendala Junction but turn left passing Samudra Cinema to the left and the Post Office to the right. This is the post office where I first had a student bank account with a passbook where the balance was marked in handwriting by the post office staff at the counter. Then the bus moves through the narrow Hendala Road, passing the Hendala Buddhist Temple, Keravalapitiya Junction, Alwis Town Bus stop, Good Shepherd’s Convent to the left, and finally reaching my stop, Nayakakanda.
I pull the string, which is attached to a bell near the driver indicating someone wants to get off at the next bus stop. If no rings and if no one is waiting at the bus stop to get into the bus, the bus won’t stop and will proceed passing the stop! Then I get off and as I get off the conductor pulls the string to ring the bell again indicating to the driver that the bus can now resume the trip. Bus leaves the stop. Often, I am the only one getting off at the stop around that late hour of the day, often around 10pm or later. It’s all dark. All shops are closed. No streetlights even at the junction. Then a torch light is lt and pointing towards me from outside the closed shops across the road opposite the bus stop. And when I see this torch light, I know who that is. That is my father. He has taken a walk about 1km from my home to the Nayakakanda Junction and has waited there for me. How long he has been waiting for me? Perhaps hours? Because I could never tell folks at home what time would be returning. Perhaps he had been there for hours! I never asked him how long he has been there. He never complained that I was late, and he has been there for hours. We just meet and walk home chatting. Along the way home he would tell me something like a serpent he has seen on the lawn or new banana flower in a banana tree, or something related to the garden or neighborhood.
When my father passed away and was lying in a coffin a few months ago, when Thusitha and Eymard were there at the funeral parlour, I was reminded of this repeated experience. I arrived late home by bus and my father was there waiting for me. I am not sure how many times this has been repeated. And I was not a child, I was about 18 or 19 that time. And walk to my home, passing the church and the cemetery was absolutely safe. But he was often there at the junction with his torch light.
This is how I remember my father. He was a tireless man–always occupying himself doing something, digging a pit to plant a tree, building a chicken pen, mending a fence, drawing water and carrying buckets from the well, which was about 200m away from our home, plucking leaves from the garden to make a “kalavam mallum” or mixed green salad, cutting fish or meat in the kitchen to help my mother, fixing tiles on the roof and if nothing to do, scraping off old paints from the metal water buckets and repainting them methodically, first with a coat of anti-oxidizing paint and then a second layer. Then there was another side. He would try to drag us to do those work with him, sometimes waking us up during early hours of weekends–we never slept late during our weekends!
So, a big lesson we learned from our father is not to be lazy! He was not lazy and he did not let us rest, making us help him in his restless chores and errands! And most of these memories are from our home in Nayakakanda, Hendala. That was why I was determined to have him rest at the cemetery we walked past for thousands of times during decades we lived there. That was the place we had all those collective memories. Those were bitter-sweet days–bitter because we hated doing those chores with the father and sweet because we had so much time to play and run around with our neighbour friends, playing elle, cricket, hora polis, guti pandu, or ice bice.
Google Translation into Sinhala below …
බස් නැවතුමේ විදුලි පන්දම් එළිය
2023/06/10 දින පළ කරන ලදී
Eymard, තුසිත සහ මම මගේ පාසල අසල ගාමිණී හෝල් බස් නැවතුම්පළේ පැයකට අධික කාලයක් කළුවරේ කතා කරමින් සිටිමු. අපි කතා කරන්නේ ආදර අවශ්යතා ඇතුළුව එදා අපේ ජීවිතයට බලපාන ගැඹුරු ප්රශ්න ගැන! අපට අතීතය පෙනෙන්නේ නැත. ජංගම දුරකථන ගැන අමතක කරන්න, අපේ ගෙවල්වල ඒ දවස්වල දුරකථන පවා තිබුණේ නැහැ. එබැවින්, ලෑන්ඩ්ලයින් දුරකථනයක් (ඒ දිනවල සුඛෝපභෝගී සහ තත්ත්ව සංකේතයක්) සහිත නිවසක් සොයා කෙටි ඇමතුමක් ලබා දී පණිවිඩයක් යැවීම හැර හදිසි සන්නිවේදනයක් කිරීමට ක්රමයක් නොමැත. එතකොට මගේ බස් එක එනවා, 107 ඇලකන්ද. මම මගේ මිතුරන්ට සමුදී ඇතුලට යන්නෙමි. Eymard සහ තුසිතට නිවසට පයින් යාමට හෝ ඔවුන්ගේ බයිසිකලයෙන් බොරැල්ලට යාමට හැකි විය-ඔවුන්ගේ නිවෙස්වලට විනාඩි 5ක පමණ දුරක් පයින් යා හැකිය.
107 බස් මාර්ගයේ බොහෝ දුරට Izuzu සන්නාමය සහිත CTB බස් රථ තිබුණි. මම හිතන්නේ එන්ජිම Izuzu නමුත් බස් රථයේ බඳ දේශීයව නිපදවා ඇත, සමහරවිට වේරහැර CTB (දැන් ලංගම) ඩිපෝවේ. ඒ පරක්කු වෙලාවල්වල බස්වල තිබුණේ හිස් ආසන. බොහෝ විට බස් රථ එම වේලාවන් තුළ සාපේක්ෂ රැකියා වීදි හරහා ධාවනය වේ. බසය ඉදිරියට යන විට එන්ජිමේ ගිගුරුම් හඬ බසය විනිවිද යයි. මම වාඩි වී වීදි සහ පදික වේදිකා නරඹමි, එම ප්රමාද පැයවලදී බොහෝ දුරට හිස්ව ඇත. ඒ දවස්වල අද තරම්ත් රීවීල් හෝ ටුක් ටුක් තිබුණේ නැහැ. බස් රථය හිස් මැකලම් පාර (දැන් ඩී.ආර්. විජේවර්ධන මාවත) හරහා ලේක්හවුස් ප්රකාශන ගොඩනැඟිල්ල දෙසට ගමන් කරමින් කොටුව දුම්රියපොළ පිටුපසින් ගමන් කරයි. ඔබ ලේක්හවුස් වෙත ළඟා වන විට, අඳුරු මැකලම් පාරට සාපේක්ෂව, වීදි ලාම්පු වලින් මාර්ග දීප්තිමත් ලෙස ආලෝකමත් වේ. අපි දැන් ඉන්නේ කොටුවේ. එවිට ඔබ රතු පැරණි කාගිල්ස් ගොඩනැගිල්ල පසුකර යන්න. YMBA, සහ විමලධර්ම වොච් සමාගම අසල ඔරලෝසු කණුව සහ කොළඹ වරායට පිවිසීම. එවිට කොළඹ කොටුව සහ කොච්චිකඩේ ශාන්ත අන්තෝනි දේවස්ථානය අතර ඇති පටු මාර්ගය හරහා බස් රථයේ වේගය අඩුවේ. පාරේ වම් පසින් මාර්ගය සහ කොළඹ වරාය වෙන් කරන උස් තාප්පයක් වන අතර අනෙක් පැත්තෙන් මධ්යම මාළු වෙළඳ සංකීර්ණය සහ තොග වෙළඳසැල් ඇතුළු බොහෝ වෙළඳසැල් බොහෝ දුරට දෙමළ සහ මුස්ලිම් ප්රජාව විසින් පවත්වාගෙන යනු ලැබේ. ඔබ ශාන්ත අන්තෝනි දේවස්ථානය පසු කරන විට, ඔබ කුරුසියේ ලකුණ තැබීමේ චාරිත්රයට අනුකූල වන අතර, බසය ජම්පටා වීදිය දිගේ දකුණට හැරී, ඉන්පසු ජෝර්ජ් ආර් ද සිල්වා පාරෙන් දකුණට හැරී වම් පැත්තට හැරේ. ආමර් වීදිය (දැන් ශ්රී සුමනතිස්ස මාවත) හන්දියේ ජේතවන පාර. ඉන්පසු වම් පසින් ඇති බෞද්ධ විහාරය, ඩීමෝ ප්රධාන කාර්යාලය සහ කර්මාන්ත ශාලාව පසුකර ග්රෑන්ඩ්පාස්හි වම් පසින් සුගතදාස ක්රීඩාංගණයට පිවිසෙන්න. අනතුරුව තොටළඟ දෙසට ධාවනය වන බස් රථය පැරණි පාලම හරහා කැලණි ගඟ හරහා ගොස් පෑලියගොඩ නවලෝක හන්දියට ළඟා වේ. බසය කැලණි ගඟ පසුකර වමට ගමන් කරන අතර තනි අලියා දඬු සොලවන වෙහෙස මහන්සි වී වැඩ කරමින් වත්තලට පැමිණෙන්නේ ගැමුණු පැලස් සිනමාහලෙනි. ඉන්පසු වත්තල සහ හැඳල හන්දිය යා කරමින් 1980 දශකයේ මැද භාගයේදී පමණ ඉදිකළ නව මාර්ගය හරහා වත්තල හන්දිය පසුකර හැඳල හන්දියට ළඟාවේ. ඉන්පසු හැඳල හන්දියෙන් නමුත් සමුද්රා සිනමාහල පසුකර වමට හැරෙන්න වම් පසින් තැපැල් කන්තෝරුව දකුණට. කවුන්ටරයේ තැපැල් කාර්යාල කාර්ය මණ්ඩලය විසින් අත් අකුරින් ශේෂය සලකුණු කරන ලද පාස් පොතක් සහිත ශිෂ්ය බැංකු ගිණුමක් මා මුලින්ම ආරම්භ කළ තැපැල් කාර්යාලය මෙයයි. අනතුරුව බස් රථය හැඳල බෞද්ධ විහාරස්ථානය, කෙරවලපිටිය හන්දිය පසුකර හැඳල පටු පාර හරහා ගමන් කරයි.
ඊළඟ බස් නැවතුමෙන් යමෙකුට බැසීමට අවශ්ය බව හඟවමින් රියදුරු අසල සීනුවක සවි කර ඇති නූල මම අදින්නෙමි. නාද නොවන්නේ නම් සහ බසයට ඇතුළු වීමට කිසිවෙකු බස් නැවතුම්පොළේ රැඳී නොසිටින්නේ නම්, බස් රථය නවත්වන්නේ නැති අතර නැවතුම පසුකර ඉදිරියට යනු ඇත! ඊට පස්සේ මම බහිනවා, මම බහිනකොටම කොන්දොස්තර නූල අදිනවා නැවතත් සීනුව නාද කරන්න නූලෙන් බසයට දැන් ගමන යන්න පුළුවන් කියලා රියදුරුට අඟවනවා. බස් නැවතුමෙන් පිටත් වේ. බොහෝ විට, එම දවසේ ප්රමාද හෝරාවට ආසන්නව, බොහෝ විට රාත්රී 10ට පමණ හෝ ඊට පසුව නැවතුමෙන් බසින්නේ මම පමණි. ඔක්කොම කළුවරයි. සියලුම කඩ සාප්පු වසා ඇත. හන්දියේවත් වීදි ලාම්පු නැහැ. එතකොටම ටෝච් ලයිට් එකක් පත්තු වෙලා බස් හෝල්ට් එකට විරුද්ධ පාරෙන් එහා පැත්තේ වහලා තියෙන කඩවලට එලියේ ඉඳන් මගේ දිහාට දික් වෙනවා. අනික මේ ටෝච් ලයිට් එක දැක්කම මම දන්නවා ඒ කවුද කියලා. ඒ මගේ තාත්තා. ඔහු මගේ නිවසේ සිට කිලෝමීටරයක් පමණ පයින් ගොස් නායකකන්ද හන්දියට පැමිණ මා එනතුරු එහි රැඳී සිට ඇත. ඔහු මා එනතුරු කොපමණ කාලයක් බලා සිටියාද? සමහර විට පැය? මොකද මට කවදාවත් ගෙදර අයට කියන්න බැරි වුණා ආපහු එන වෙලාව කීයද කියලා. සමහරවිට ඔහු පැය ගණනක් එහි සිටියා විය හැකියි! මම ඔහුගෙන් කොපමණ වේලාවක් එහි සිටියා දැයි ඇසුවෙමි. මම ප්රමාද වූ බවට ඔහු කිසි විටෙකත් පැමිණිලි නොකළ අතර ඔහු පැය ගණනක් එහි සිට ඇත. අපි මුණගැසී කතාබස් කරමින් ගෙදර යමු. ගෙදර යන අතරමග ඔහු තණකොළ මත දුටු සර්පයෙකු වැනි යමක් හෝ කෙසෙල් ගසක අලුත් කෙසෙල් මලක් හෝ වත්තට හෝ අසල්වැසි ප්රදේශයට සම්බන්ධ දෙයක් මට කියයි. මම ප්රමාද වූ බවට ඔහු කිසි විටෙකත් පැමිණිලි නොකළ අතර ඔහු පැය ගණනක් එහි සිට ඇත. අපි මුණගැසී කතාබස් කරමින් ගෙදර යමු. ගෙදර යන අතරමග ඔහු තණකොළ මත දුටු සර්පයෙකු වැනි යමක් හෝ කෙසෙල් ගසක අලුත් කෙසෙල් මලක් හෝ වත්තට හෝ අසල්වැසි ප්රදේශයට සම්බන්ධ දෙයක් මට කියයි. මම ප්රමාද වූ බවට ඔහු කිසි විටෙකත් පැමිණිලි නොකළ අතර ඔහු පැය ගණනක් එහි සිට ඇත. අපි හමුවී කතාබස් කරමින් ගෙදර යමු. ගෙදර යන අතරමග ඔහු තණකොළ මත දුටු සර්පයෙකු වැනි යමක් හෝ කෙසෙල් ගසක අලුත් කෙසෙල් මලක් හෝ වත්තට හෝ අසල්වැසි ප්රදේශයට සම්බන්ධ දෙයක් මට කියයි.
මීට මාස කිහිපයකට පෙර මගේ පියා අභාවප්රාප්ත වී මිනී පෙට්ටියක වැතිර සිටින විට, තුසිත සහ ඊමාර්ඩ් මළ ගෙදර සිටින විට, මෙම අත්දැකීම නැවත නැවතත් මට සිහිපත් විය. මම බසයෙන් ගෙදර එන්න පරක්කු වුණා, මගේ තාත්තා මා එනතුරු බලා සිටියේය. මෙය කී වතාවක් පුනරාවර්තනය වී ඇත්දැයි මට විශ්වාස නැත. අනික මම පොඩි ළමයෙක් නෙවෙයි, එතකොට මට අවුරුදු 18ක් 19ක් විතර ඇති. පල්ලිය සහ සුසාන භූමිය පසුකර මගේ නිවසට ඇවිදින්න යන්න සම්පූර්ණයෙන්ම ආරක්ෂිතයි. ඒත් එයා නිතරම හන්දියේ හිටියේ එයාගේ ටෝච් එළියත් එක්ක.
මට මගේ තාත්තාව මතක් වෙන්නේ මෙහෙමයි. ඔහු වෙහෙස නොබලා මිනිසෙක් විය – සෑම විටම යමක් කරමින්, ගසක් සිටුවීමට වළක් හාරමින්, කුකුල් මස් පෑනක් සෑදීම, වැටක් සකස් කිරීම, වතුර ඇදීම සහ අපේ නිවසට මීටර් 200 ක් පමණ දුරින් පිහිටි ළිඳෙන් බාල්දි රැගෙන යාම, දළු නෙලීම. වත්ත “කලවම් මැල්ලුම්” හෝ මිශ්ර කොළ සලාදයක් සෑදීමට, මගේ මවට උදව් කිරීමට කුස්සියේ මාළු හෝ මස් කැපීම, වහලයේ උළු සවි කිරීම සහ කිසිවක් කිරීමට නොහැකි නම්, ලෝහ වතුර බාල්දිවලින් පැරණි තීන්ත ගලවා ක්රමානුකූලව නැවත තීන්ත ආලේප කිරීම , ප්රථමයෙන් ප්රති-ඔක්සිකාරක තීන්ත ආලේපනයක් සහ දෙවන ස්ථරයක් සමඟ. ඊට පස්සේ තවත් පැත්තක් තිබුණා. ඔහු අපව ඔහු සමඟ එම වැඩ කිරීමට ඇදගෙන යාමට උත්සාහ කරයි, සමහර විට සති අන්තයේ උදේ පාන්දර අපව අවදි කරයි – අපගේ සති අන්තයේ අපි කිසි විටෙකත් ප්රමාද වී නිදාගත්තේ නැත!
ඉතින් අපි අපේ තාත්තගෙන් ඉගෙනගත්ත ලොකු පාඩමක් තමයි කම්මැලි නොවී ඉන්න කියන එක! ඔහු කම්මැලි නොවූ අතර ඔහු අපට විවේක ගැනීමට ඉඩ දුන්නේ නැත, ඔහුගේ නොසන්සුන් වැඩ සහ රාජකාරි සඳහා අපට උදව් කළේය! ඒ වගේම මේ මතකයන් බොහොමයක් හැඳල නායකකන්ද අපේ ගෙදරින්. අප එහි ජීවත් වූ දශක ගණනාවක් පුරා දහස් වාරයක් අප පසුකර ගිය සුසාන භූමියේ ඔහු විවේක ගැනීමට මම අධිෂ්ඨාන කර ගත්තේ එබැවිනි. ඒ සියලු සාමූහික මතකයන් අප සතු වූ ස්ථානය එයයි. ඒ කටුක-මිහිරි දවස් – තාත්තා එක්ක ඒ වැඩවලට අපි අකමැති නිසාත්, පැණිරස නිසාත් අපිට අපේ අසල්වැසි යහළුවන් සමඟ සෙල්ලම් කරන්න, දුවන්න, එල්ලේ, ක්රිකට්, හොරා පොලිස්, ගුටිපාණ්ඩු හෝ අයිස් බයිස් සෙල්ලම් කරන්න තරම් කාලයක් තිබුණු නිසා.